Liczenie śladu węglowego

Jak mierzyć gazy cieplarniane?

Ślad węglowy to suma gazów cieplarnianych (GHG), emitowanych przez wydarzenie, produkt, organizację lub nawet osobę. Nie składa się nań jedynie dwutlenek węgla (CO2), który często jest głównym winowajcą w dyskusjach na temat zmian klimatycznych, ale również metan (CH4), podtlenek azotu (N2O), flurowe gazy cieplarniane, (HFC, PFC) oraz sześciofluorek siarki (SF6).

Aby zrozumieć i oceniać wpływ GHG na klimat, stosowany jest współczynnik GWP (Global Warming Potential), który pozwala porównać zdolność różnych substancji do pochłaniania promieniowania podczerwonego w atmosferze i wpływu na ocieplenie klimatu oraz sprowadzić je wspólnego mianownika – ekwiwalentu CO2 (CO2e). I tak metan, choć emitowany w znacznie mniejszych ilościach niż CO2, ma jednostkowo znacznie większy wpływ na globalne ocieplenie, nie wspominając o SF6, którego GWP jest tysiące razy większy niż CO2.

Na forum międzynarodowym poważne dyskusje na temat wpływu działalności człowieka na klimat rozpoczęły się już w 1992 r. od ustanowienia ramowej konwencji NZ w sprawie zmian klimatu (UNFCCC), choć dopiero w protokole z Kioto z 1997 r. wypracowano kluczowe cele redukcyjne i nakreślono kierunki działań, a także dokonano klasyfikacji GHG. Świadomość negatywnego wpływu GHG na klimat skłoniła organizacje na całym świecie do podjęcia działań mających na celu ilościowe określenie śladu węglowego. Obecnie najbardziej rozpowszechnione zestawy wymagań w tym zakresie to GHG Protocol (The Greenhouse Gas Protocol A Corporate Accounting and Reporting Standard) oraz normy międzynarodowe z serii ISO 14064.

Dzięki nim organizacje mogą w usystematyzowany sposób inwentaryzować i monitorować swoje emisje, a w konsekwencji podejmować świadome decyzje o kierunkach działań redukcyjnych. Ze względu na swoją ogólną dostępność, rozbudowaną dokumentację pomocniczą i przystępną dla odbiorcy formę zdecydowanie szerzej stosowany jest obecnie GHG Protocol. 

Powszechnie – i zgodnie z GHG Protocol – emisje są grupowane w trzech zakresach, ogólnie związanych z miejscem powstawania emisji:

Zakres 1:

• Emisje bezpośrednie generowane w obiektach należących do lub kontrolowanych przez firmę.

• Emisje ze spalania paliw w instalacjach stacjonarnych (np. kotłach grzewczych) i mobilnych (np. flota samochodowa), a także uwolnienia czynników chłodniczych z systemów chłodniczych czy emisje procesowe w przemyśle.

Zakres 2:

• Emisje pośrednie energetyczne, związane z produkcją zakupionej energii, takiej jak energia elektryczna, cieplna, para technologiczna czy chłód.

• Emisje w miejscu wytworzenia mediów, elektrowniach czy ciepłowniach, generowane na potrzeby produkcji energii zakupionej przez organizację.

Zakres 3:

• Inne pośrednie emisje w łańcuchu wartości, związane z działalnością firmy, ale generowane „u kogoś innego” zgrupowane w 15 kategoriach.

• Emisje związane z produkcją zakupionych surowców, zagospodarowaniem odpadów, transportem surowców i produktów, podróżami służbowymi pracowników czy użytkowaniem produktów.

Struktura śladu węglowego obliczonego zgodnie z powyższym podejściem jest zróżnicowana i silnie uzależniona od charakteru prowadzonej działalności. Znamienne jest jednak to, że w wielu przypadkach emisje w zakresie 3 mają dominujące znaczenie; np. w branży spożywczej emisje w zakresie 3 mają często udział na poziomie ponad 95 proc. Podobnie w branży produkcji kopalnych paliw płynnych, największe znaczenie mają emisje wynikające z użytkowania wyrobów (czyli po prostu spalania paliw). Możliwie precyzyjne obliczenie śladu węglowego jest podstawą nie tylko transparentnego raportowania, ale także określenia efektywnych działań redukcyjnych.

Dlaczego liczymy osobno ślad węglowy location-based i market based?

Zakres 2 koncentruje się na emisjach pośrednich związanych ze zużyciem wszelkich form energii zakupionej przez organizację. Głównym źródłem tych emisji jest często energia elektryczna. Najbardziej precyzyjne wyniki obliczeń można osiągnąć na podstawie danych dostarczonych przez dostawców energii. Niemniej jednak m.in. ze względu na charakter pracy sieci elektroenergetycznej, nieczęsto jest to możliwe, toteż emisje w zakresie 2 oblicza się dwoma metodami:

LOCATION-BASED APPROACH (LB):

Metoda opiera się na lokalizacji fizycznej źródła energii; w obliczeniach przyjmuje się średni wskaźnik emisji dla systemu elektroenergetycznego danego kraju.

MARKET-BASED APPROACH (MB):

Metoda bierze pod uwagę decyzje zakupowe organizacji, uwzględniając zakup gwarancji pochodzenia zielonej energii i odzwierciedla zaangażowanie w zrównoważone praktyki i wspieranie OZE.

W podejściu location-based korzystamy ze wskaźników emisji dostarczanych przez wiarygodne organy i instytucje, takie jak polski KOBIZE. W wielu przypadkach konieczne jest skorzystanie z płatnych baz danych udostępnianych przez takie instytucje jak International Energy Agency. Różnice między LB a MB są istotne, ponieważ wpływają na wyniki raportowania – dla energii elektrycznej LB uwzględnia średnie wskaźniki emisji dla kraju, podczas gdy w MB można założyć zerowy wskaźnik dla zakupionej energii OZE. Rozróżnienie między locations-based a market-based approach w ramach zakresu 2 jest ważne dla rzetelnego raportowania emisji GHG. Wybór metody zależy od specyfiki branży, lokalizacji działalności oraz stopnia zaangażowania w wykorzystywanie OZE. To narzędzie nie tylko pomaga zidentyfikować obszary poprawy, ale także inspiruje firmy do podejmowania konkretnych działań na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Co trzeba zrobić, aby wyliczyć emisje w zakresie 3?

Wyliczanie emisji z zakresu 3 stanowi obecnie jedno z najważniejszych wyzwań, zwłaszcza w kontekście aktualnych wymagań ESG. O ile zakres 1 i 2 jest dość powszechnie ujawniany, o tyle ujawniania emisji w zakresie 3 w dalszym ciągu nie są zbyt częste. To dość zrozumiałe, zważywszy na wyzwania, z jakimi organizacje mierzą się w zakresie pozyskiwania wiarygodnych danych. Zarówno wzrastająca świadomość znaczenia emisji w łańcuchu wartości, jak i wprowadzane regulacje prawne powodują, że inwentaryzacja emisji w zakresie 3 staje się kluczowym elementem pełnego zrozumienia wpływu organizacji na środowisko.

Zakres 3 obejmuje szerokie spektrum emisji pośrednich w łańcuchu wartości organizacji. Począwszy od prostych, takich jak zakup papieru do drukarki, aż po portfel inwestycyjny instytucji finansowej. Podstawą jest zebranie danych w 15 kategoriach, odpowiadających różnym źródłom emisji. Szczególnie dla organizacji o zróżnicowanym profilu działalności może nie być to ćwiczenie trywialne. Od czego więc organizacje powinny zacząć swoją przygodę z obliczaniem zakresu 3? Należy wspomnieć o trzech najważniejszych aspektach:

Kluczowe kategorie

Pierwszym krokiem jest zidentyfikowanie kategorii, które mają znaczący wpływ na środowisko w kontekście charakteru działalności i specyfiki łańcucha wartości danej organizacji.

Realizujemy to w procesie wstępnej analizy (screening), przy czym wybór kategorii powinien być oparty na racjonalnym przesłankach. GHG Protocol udostępnia narzędzia i metody, które pozwalają na przeprowadzenie analizy wstępnej, w tym standard Corporate Value Chain (Scope 3).

Dobór metod obliczeniowych

Kolejnym etapem jest zweryfikowanie dostępności danych i wybór odpowiedniej metody obliczeniowej. Najlepsze efekty można uzyskać, wykorzystując rzeczywiste dane od dostawców, uzyskane na podstawie obliczeń śladu węglowego produktów i usług. W przypadkach, kiedy takie dane nie są dostępne, można wykorzystać konserwatywne, uśrednione dane wskaźnikowe. Można skorzystać z analizy danych finansowych, które pozwalają oszacować wielkość emisji generowanych np. przez grupy dostawców.

Współpraca z dostawcami

Wzorcowe wyliczenie emisji w zakresie 3 wymaga bliskiej współpracy z dostawcami. Organizacje powinny zachęcać dostawców do raportowania emisji, promując tym samym zrównoważone praktyki w całym łańcuchu. Wyliczenie emisji w zakresie 3 może być wyzwaniem, a pierwsze obliczenia mogą wymagać uproszczeń czy szacunków. Jednak z każdym rokiem, gromadzenie danych i dopracowywanie procesu obliczeniowego pozwala poszerzać granice raportowania, w dążeniu do maksymalnej precyzji i w konsekwencji ustalenia odpowiednich priorytetów działań.

Kategorie w ramach zakresu 3

Zakres 3 w wielu przypadkach odpowiada za większość emisji organizacji. Co za tym idzie obliczenie emisji w poszczególnych kategoriach jest niezbędnym elementem pełnej analizy i podstawą zarządzania źródłami emisji. GHG Protocol wyróżnia 15 kategorii, z których każda odnosi się do specyficznych obszarów wpływu organizacji na środowisko, a łącznie obejmują praktycznie wszystkie źródła emisji występujące w łańcuchu wartości. Uwzględnienie emisji raportowanych przez dostawców staje się kluczowym elementem, wskazującym na potrzebę współpracy z partnerami biznesowymi w celu uzyskania kompleksowej wiedzy na temat wpływu całego łańcucha dostaw.

Gdy pozyskanie danych od dostawców jest niemożliwe, należy skorzystać z wiarygodnych wskaźników literaturowych, które pochodzą ze specjalistycznych baz (jak Ecoinvent czy DEFRA), bądź publikacji naukowych.

Kilka wybranych kategorii zakresu 3:

1. ZAKUPIONE SUROWCE I USŁUGI  – całe spektrum emisji na etapie produkcji zakupionych surowców, półproduktów czy usług.

2. DOBRA KAPITAŁOWE; emisje związane z aktywami trwałymi, takimi jak maszyny, budynki czy pojazdy.

3. EMISJE ZWIĄZANE Z ENERGIĄ I PALIWAMI nieujęte w zakresie 1 i 2; emisje z produkcji paliw i energii elektrycznej, uwzględniające cały cykl życia energii.

4. UPSTREAM – transport i dystrybucja; transport zakupionych surowców może być istotny, zwłaszcza w kontekście rosnącej globalizacji łańcucha dostaw.

5. Odpady powstałe w wyniku działalności; ZARZĄDZANIE ODPADAMI, zarówno w kontekście składowania, jak i recyklingu.

6. UŻYTKOWANIE WYROBÓW; w niektórych przypadkach (np. paliwa płynne), precyzyjne oszacowanie emisji nie jest problemem, w wielu innych może jednak być złożone i wymagać precyzyjnych założeń odnośnie do sposobu użytkowania wyrobów.

7. INWESTYCJE– kategoria szczególnie istotna dla instytucji finansowych, wymagająca analizy i oceny portfela inwestycyjnego.

Wybór kluczowych kategorii

GHG Protocol zasadniczo wymaga odniesienia się do wszystkich kategorii (w przypadku podjęcia decyzji o raportowaniu emisji w zakresie 3), umożliwia jednak zidentyfikowanie obszarów istotnych w kontekście działalności danej organizacji i uzasadnienie dokonanych wyborów. Największe trudności w inwentaryzacji emisji w zakresie 3 mogą wyniknąć z mapowania łańcucha dostaw i dostępu do niezbędnych danych. Niemniej to jedyna droga do zrozumienia wpływu organizacji na środowisko i podstawa aktywnego zarządzania tym wpływem.

Materiał autorski przygotowany we współpracy Katarzyny Polikowskiej, Senior Sustainability Consultant Bureau Veritas Polska oraz Anny Jakubowskiej, Product Manager – Sustainability Business Unit Bureau Veritas Polska. 

Na zlecenie redakcji kwartalnika PARKIET. 

AUTORKI I EKSPERTKI BUREAU VERITAS: